De impact die de coronapandemie had op de duurzaamheidsdoelstellingen van het Ikazia Ziekenhuis
In de interviewreeks ‘Verduurzamen van de zorg doen we samen’ hebben wij Katinka Roos-Groenenboom en Mark de Vries, twee van de Duurzame Denkers en voorlopers in duurzame ziekenhuiszorg, vragen gesteld over hun motivatie voor verduurzaming.
Zij geven inzicht in de impact die de coronapandemie had op de gestelde duurzaamheidsdoelstellingen. Welke uitdagingen had Ikazia na het behalen van het ‘bronzen certificaat’, als eerste ziekenhuis in de regio Rotterdam-Rijnmond en hoe pakten zij die aan? Wat zijn de veranderingen die zij hebben doorgevoerd en hoe proberen zij zoveel mogelijk mensen binnen de organisatie, van de werkvloer tot aan directie, mee te krijgen in het thema duurzaamheid.
Het Ikazia Ziekenhuis, gelegen in hartje Rotterdam-Zuid, voelt zich al geruime tijd verantwoordelijk voor de keuzes voor een duurzame bedrijfsvoering en haar impact op de leefomgeving van werknemer en patiënt, ver weg en dichtbij. In 2018 startte de verduurzaming en kreeg de commissie groen licht en de tijd en middelen om van start te gaan met het verduurzamen van het ziekenhuis.
Dat resulteerde in 2019 in een ‘bronzen certificaat’, waarmee het Ikazia Ziekenhuis als eerste Rotterdamse ziekenhuis haar ‘Milieuthermometer Zorg certificaat’ behaalde. Er zijn een hoop acties ondernomen en veranderingen doorgevoerd om onder andere actief energie en CO2-uitstoot terug te dringen en hiermee zijn zij het stadium van pionier in duurzame zorg voorbij gegaan.
“Als organisatie hebben wij ook een bepaalde maatschappelijke verantwoordelijkheid. Naast oog voor onze patiënten hebben wij daarom ook graag oog voor onze omgeving, het milieu, en de mensen om ons heen, dichtbij en ver weg”.
Katinka Roos-Groenenboom, Milieucoördinator en stafmedewerker facilitaire zaken & Mark de Vries, Teamleider Schoonmaak en Beddencentrale “In 20
Duurzame Drive: “Zorgen voor mensen is de basis van wat wij in het ziekenhuis doen, maar we willen als ziekenhuis ook onze maatschappelijke verantwoordelijkheid nemen voor het milieu.”
Katinka Roos-Groenenboom is al sinds 2018 actief bezig met het thema duurzaamheid binnen het ziekenhuis, vanuit haar rol als stafmedewerker facilitaire zaken en zij is vorig jaar naast deze functie officieel benoemd tot milieucoördinator. Een kleine terugblik. In 2018 werd er door Ikazia besloten actief te gaan verduurzamen en via de Milieuthermometer Zorg het certificeringstraject in te gaan.
Dit zorgspecifieke milieumanagementsysteem komt voort uit de oorspronkelijke eerste Green Deal ‘Nederland op weg naar Duurzame Zorg' (2015). Deze Green Deal is tot stand gekomen op initiatief van Milieu Platform Zorg (MPZ) en alle brancheorganisaties binnen de zorg en hun individuele leden. Hierbij kun je een ‘bronzen’, ‘zilveren’ of ‘gouden’ certificaat ontvangen, waarbij ‘goud’ gekoppeld is aan het officiële nationale keurmerk Milieukeur. Via een set verplichte en extra milieucriteria kan een zorginstelling scoren op brons, zilver of goud.
“In 2019 behaalden wij als eerste Rotterdams ziekenhuis ons ‘bronzen certificaat’ dat laat zien dat Ikazia duurzaam ondernemen belangrijk vindt en bewust en actief bezig is met de impact die haar bedrijfsvoering heeft op haar leefomgeving voor onze patiënten en werknemer.”Katinka Roos-Groenenboom, milieucoördinator en stafmedewerker facilitaire zaken Ikazia Ziekenhuis
“In 2018 werd ik betrokken om als stafmedewerker facilitaire zaken op de criteria die betrekking hebben op facilitaire zaken, zoals reiniging, bij te dragen aan de certificering, waarbij we mooie stappen hebben gezet. Als zorgsector gebruiken we veel grondstoffen, energie en produceren we veel afval en CO2-uitstoot om ‘mensen beter te maken’. Als ziekenhuis wilden wij hiermee onze verantwoordelijkheid nemen en de nodige maatregelen nemen om onze impact te verminderen voor onze patiënten en medewerkers.
Hierdoor zijn wij in een vroeg stadium al gemotiveerd geraakt om onze verantwoordelijkheid te nemen, ons in te zetten in het verduurzamen van ons ziekenhuis en bij te dragen aan (regionale) werkgroepen en projecten om kennis en ervaring met andere zorginstellingen te delen en hierbij bij te dragen aan het verduurzamen van de zorgsector.” aldus Katinka Roos-Groenenboom.
“Na het behalen van het ‘bronzen certificaat’ in 2019 waren we vastbesloten om bij de volgende audit het ‘zilveren certificaat’ te behalen. Toen brak een jaar later COVID-19 uit…”
“Enorm trots waren we dan ook om als eerste ziekenhuis in de regio Rotterdam-Rijnmond een certificaat te ontvangen na alle inspanningen die we hiervoor geleverd hadden. Na het behalen van het ‘bronzen certificaat’ in 2019 waren we vastbesloten om bij de volgende audit in 2022 het ‘zilveren certificaat’ te behalen en toen brak een jaar later COVID-19 uit. Het is dan ook geen verrassing dat deze periode zeer bepalend was en de prioriteiten noodgedwongen naar andere urgente zaken verlegd moesten worden.
De pandemie dwong ons om onze duurzaamheidsdoelstellingen voor het ‘zilveren certificaat’ te parkeren, want tijdens de uitbraak en de pandemie was onze afdeling de ‘spin in het web’ voor allerlei urgente projecten zoals; het plaatsen van triage bij de ingang van het ziekenhuis, het (tijdelijk) verplaatsen en verhuizen van afdelingen en allerlei andere zaken om de enorme toestroom van coronapatiënten in goede banen te leiden en de enorme zorgvraag op te vangen.
Door de combinatiefunctie van stafmedewerker facilitaire zaken en milieucoördinator was het niet mogelijk om op dat moment actief bezig te zijn met de certificering van ‘brons’ naar ‘zilver’. We hadden simpelweg niet de mogelijkheid om tijdens de pandemie vanuit huis aan onze duurzame doelen en plannen te werken. We stonden met onze handen en voeten in de frontlinie. Het neemt niet weg dat we het wel waar mogelijk in het dagelijks werk probeerden mee te nemen.
Prioriteiten moesten worden gesteld, waardoor het ‘bronzen niveau’ wel is behouden, maar wij onze ambitie voor een ‘zilveren certificaat’ niet hebben kunnen waarmaken, want er was gebrek aan tijd en focus en er zaten toch best wel veel verschillen in de vernieuwde versie van de Milieuthermometer Zorg,” zegt Katinka Roos-Groenenboom.
Duurzaam denken en doen
De afgelopen jaren heeft het Ikazia Ziekenhuis, ondanks de uitdagingen, hard gewerkt om het bronzen niveau te behalen en te behouden. Het laat zien dat het ziekenhuis niet alleen voldoet aan de verplichte eisen op het gebied van milieu- en energiemanagement, maar dat er ook diverse extra maatregelen zijn doorgevoerd.
Zo zijn er plannen opgesteld op het gebied van afvalpreventie en heeft Ikazia een samenwerking opgestart met een organisatie waar meubilair en andere medische hulpstukken worden hergebruikt, zodat dit niet vernietigd hoeft te worden en de levensduur van de producten wordt verlengd.
Ook op het gebied van energiebesparing zijn verdergaande maatregelen getroffen. Denk aan het toepassen van warmtepomp techniek en het aanzetten van verwarming-, ventilatie- en bevochtigingsinstallaties strikt op momenten als dat echt nodig is maar met behoud van het klimaat. En nog veel meer kleine en bewerkelijke maatregelen die de moeite waard waren gezien de hoge energieprijzen en de opeens moeilijke financiële positie van Ikazia. De afgelopen jaren is al veel besparing bereikt door verlichting om te zetten naar LED en beglazing te vervangen voor isolerende beglazing. Ook is de gevelpui van het noodtrappenhuis voorzien van glas met zonnepanlen. Het vervoer van- en naar het ziekenhuis door patiënten, bezoekers, medewerkers en leveranciers is een belangrijk thema in het ziekenhuis. Door dergelijke duurzame maatregelen te treffen werkt het ziekenhuis aan een schoner milieu! Papierloos werken is een mooi duurzaam project dat aanvullend hierop is.
Daarnaast is het Ikazia Ziekenhuis één van de ziekenhuizen aan de klimaattafel Gezondheidszorg van het Rotterdams Klimaatakkoord. Het ziekenhuis werkt actief aan verduurzaming van de zorg samen met de andere Rotterdamse ziekenhuizen, zorginstellingen en vergroenende praktijken in de huisartsen- en mondzorg.
Verduurzaming vereist een ketenaanpak
De ‘keten’, en hiermee bedoelt Mark de Vries toeleveranciers van het ziekenhuis, denkt op dit moment nog niet echt actief mee, uitzonderingen daargelaten. Vaak stellen wij de vraag vanuit ons programma van eisen, maar nog niet altijd komt de duurzame oplossing proactief vanuit de leverancier zelf. Het initiatief tot verduurzamen ligt vooral bij ons.
“Wij vinden dat toeleveranciers een actievere rol kunnen innemen. Innovatie op het gebied van duurzaamheid helpt onze CO2- voetafdruk te verkleinen. Wij zijn gebaat bij duurzame oplossingen. Bij voorkeur die niet duurder zijn en/of onze bedrijfskosten verlagen. Zonder onze toeleveranciers kunnen wij niet verduurzamen, we hebben elkaar nodig” geeft Mark de Vries, Teamleider Schoonmaak en Beddencentrale, aan.
Duurzame reiniging binnen het Ikazia Ziekenhuis
Katinka vertelt: “Het Ikazia Ziekenhuis beschikt over een eigen schoonmaakdienst, waar we enorm trots op zijn! Hierdoor zijn wij zelf verantwoordelijk voor de aanschaf van middelen en materialen. Met de certificering is destijds samen met Diversey gekeken naar welke producten niet meer voldeden volgens de gestelde criteria. Deze zijn vervangen voor duurzame alternatieven die beschikken over een erkend Ecolabel en binnen de klasse B en C van de Algemene Beoordelings Methodiek vallen. Gelukkig biedt de Milieuthermometer Zorg hierin handvatten, want er zijn tegenwoordig zoveel ‘duurzame keuzes’ en keurmerken op de markt dat je soms ‘de bomen door het bos niet meer ziet’.
Daarnaast hebben we gekeken naar kostenefficiëntie door de manier van doseren via een doseersysteem, waarmee we over- en onderdosering kunnen uitsluiten. Erkende keurmerken en labels geven ons in ieder geval wel een bepaalde garantie, maar het proces van gebruik is ook erg belangrijk. Deze artikelen zijn vastgelegd in een kernassortiment duurzame reinigingsmiddelen bij onze afdeling inkoop en in ons bestelsysteem. Daarnaast is er ook gekeken naar het totale reinigingsproces binnen ons ziekenhuis door producten met een Ecolabel in te gaan zetten en alle machines, waar mogelijk, uit te rusten met doseersystemen. Hierdoor heeft er een reductie plaatsgevonden in vervoer, opslag, gebruik en afvoer van afval.
Mark geeft aan: “Wij trainen onze medewerkers jaarlijks in het juist gebruik van de reinigingsmiddelen en materialen met de focus op duurzame reiniging. Daarnaast nemen we dit thema iedere keer mee in de werkoverleggen. Hierbij merken we dat de bewustwording en urgentie rondom het thema duurzaamheid meer leeft onder onze collega’s dan voorheen en zij actief bij willen dragen. Zo is er een enorme bewustwording rondom afvalpreventie en -verzameling. Aan ons de taak ze hierin de faciliteren en de tools aan te reiken. Katinka en ik werken veel samen om op de criteria reiniging onze processen nog beter in te richten en duurzaamheid altijd in één van de criteria op te nemen.
Daarnaast zijn we ook actief bezig om de duurzame inzetbaarheid van onze mensen continu te verbeteren. Duurzaamheid reikt verder dan uitsluitend ‘groene producten’. Ergonomisch en veilig kunnen werken is hier ook een onderdeel van. Hierbij hebben wij het streven onze medewerkers zo lang mogelijk met plezier en passie aan onze schoonmaakdienst te binden, zodat wanneer zij de pensioengerechtigde leeftijd halen, zij gezond en gelukkig van deze levensfase kunnen gaan genieten.”
.
“Wij worden steeds vaker benaderd door onze collega’s die (op eigen initiatief) iets willen doen aan duurzaamheid.”
Mark de Vries (Teamleider Schoonmaak en Beddencentrale)
Duurzame feiten, fabels of dilemma's
Katinka en Mark hebben inmiddels de nodige fabels voorbij zien komen, de feiten opgezocht en voor dilemma's gestaan. “Grote dilemma’s bij duurzaamheid zijn vaak de bijkomende kosten en investeringen en de tegenstrijdigheden die je op sommige facetten hoort. Neem het voorbeeld met eenmalig te gebruiken producten versus herbruikbare producten. Zo waren tot voor kort wegwerp bekers ‘duurzaam’ en nu zijn vanaf 2023 herbruikbare kopjes, mokken op kantoor en stevige herbruikbare bekers op festivals weer de norm. Iedere organisatie worstelt dan met duurzame keuzes maken.
Ondanks het profijt van de duurzame initiatieven die zijn doorgevoerd is een groot dilemma op dit moment de financiële ruimte om duurzame investeringen te doen en keuzes te maken. En dat is een lastige positie! We merken dat andere ziekenhuizen en zorginstellingen ook voor dezelfde uitdaging staan” bevestigt Mark.
Katinka vertelt: “Mede door de coronapandemie hebben wij als ziekenhuis bepaalde zorg niet kunnen leveren, andere zorg wel moeten uitvoeren, hier hebben wij niet voldoende financiële compensatie voor gekregen, maar hiervoor wel kosten moeten maken. Hierdoor is een disbalans ontstaan. Daarnaast is er in de zorgsector en ook binnen ons ziekenhuis een hoog ziekteverzuim. Hierdoor zijn we in een uitdagend pakket gekomen. Allemaal logische gevolgen, maar gelukkig is er een herstelplan waar ook de zorgverzekeraars achter staan, waardoor we weer naar de toekomst kunnen kijken en ook onze duurzaamheidsambities kunnen voorzetten. Het bijbehorende dilemma is dan ook dat we dus heel erg kritisch zullen moeten kijken naar de duurzame keuzes die wij gaan maken en altijd de afweging maken: is deze keuze realistisch, haalbaar, levert deze keuze financieel voordeel op?”
“Soms blijken ‘duurzamere keuzes’ ook ‘duurdere keuzes’ en vaak is het idee hierdoor dat ‘groen’ toch nog altijd duurder is in aanschaf of er een langere terugverdienperiode aan vast hangt en/of toch nog wel duurder dan andere reguliere middelen. Dat kan zorgen voor een aanname vooraf. Dus het is altijd goed om je door een deskundige te laten informeren. Een ander feit: Wij worden steeds vaker benaderd door onze collega’s die (op eigen initiatief) iets willen doen aan duurzaamheid.” geeft Mark aan.
Een duurzame toekomst
“Nadat de heftigheid van de coronapandemie is gaan liggen en het Ikazia Ziekenhuis weer met zekerheid een blik op de toekomst kan richten, geeft het ons weer ruimte om onze duurzaamheidsdoelstellingen weer op te gaan pakken. Een verandering die wij in 2022 hebben doorgevoerd is het oprichten van een stuurgroep duurzaamheid, doordat er steeds meer duurzaamheidsvragen kwamen vanuit verschillende niveaus van ons ziekenhuis. Dat varieerde van de raad van bestuur, de afdeling, het MT en onze medewerkers op de werkvloer. Hierdoor is onder andere de onderlinge samenwerking tussen de afdeling en de stafmedewerker/coördinator verstevigd. We sparren met elkaar over duurzaamheidsvraagstukken en betrekken hier ook de afdeling inkoop bij.
Wij willen verder gaan kijken dan alleen het Ecolabel en ons ook richten op de productie, verpakking, manier van gebruik en vervoer. Daarnaast willen we verder kijken naar de bron. Waar komt het product vandaan, hoe is het geproduceerd en wat zijn de acties die de producent en leverancier ondernemen op maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO)?.
Sinds kort hebben wij ons ‘Green Team’ ook uitgebreid met een duurzaamheidscoördinator. Die wens was er al lange tijd, want ons team bestaat uit een milieucoördinator, energiecoördinator en vervoerscoördinator. Deze coördinatorrol is een parttime functie die uitgevoerd moet worden naast een fulltime aandachtsgebied. Duurzaamheid neemt steeds meer een overkoepelende plek in binnen ons ziekenhuis en daar ligt een mooie rol voor een duurzaamheidscoördinator om het overzicht te behouden, initiatieven aan elkaar te verbinden en zo bij te dragen aan het behalen van de doelstellingen en ambitie.
Inmiddels zijn we de voorbereidingen aan het treffen voor de nieuwe versie van de Milieuthermometer Zorg en op de ‘zilveren certificering’. Brons gaf ons de bevestiging iets meer te doen dan nodig is voor de milieuwetgeving en zilver zal zorgen voor een extra stap en meer focus op het thema ‘duurzaam inkopen. Gelukkig kunnen wij verder bouwen op de solide basis die staat”, geeft Katinka aan.
Leerpunten & tips van Katinka Roos-Groenenboom en Mark de Vries
- Er is steeds meer aandacht voor kennis delen dus het wiel zelf uitvinden hoeft niet!
- Deel de kennis met je gehele team en betrek ze bij de keuzes en opties.
- Zorg voor draagvlak vanuit de gehele organisatie van het bestuur tot aan de werkvloer.
- Probeer niet aan teveel duurzaamheidsinitiatieven en groepen deel te nemen. Focus je op een paar, want het kost veel tijd en energie om eraan deel te nemen.
- Bij nieuwbouw en verbouw kun je vaak duurzamere keuzes maken.
