Hoe Martijn van Roosmalen in zijn duurzaamheidsmissie Ipse de Bruggen in beweging bracht
In de interviewreeks ‘Verduurzamen van de zorg doen we samen’ hebben wij Martijn van Roosmalen, één van de duurzame denkers en een voorloper in duurzame zorg binnen de gehandicaptenzorg, een aantal vragen gesteld over de motivatie tot verduurzaming. Hij geeft inzicht in hoe Ipse de Bruggen is gestart, wat de veranderingen zijn die zij hebben doorgevoerd en hoe hij probeert zoveel mogelijk mensen binnen de organisatie, van de werkvloer tot aan de raad van bestuur, hierin mee te krijgen.
Ipse de Bruggen is al meer dan honderd jaar één van de grootste zorgverleners in Zuid-Holland voor mensen met een (lichte) verstandelijke of meervoudige beperking en zet zich al lange tijd actief in op veel verschillende manieren van verduurzaming. Zij zijn het stadium van pionier in duurzame zorg voorbij gegaan. Dit betekent dat zij duurzaamheid centraal stellen in de zorg die zij verlenen en bij de plannen die zij maken. Dit leidde onder andere tot het ondertekenen van de belofte van de Green Deal ‘Nederland op weg naar Duurzame Zorg’ en zo zijn er diverse duurzame projecten afgerond. Daarnaast is er een start gemaakt met thema’s zoals; vastgoed, het opwekken en inkopen van groene energie, verduurzamen van vervoer en afvalscheiding en recycling.
Ook bij Martijn van Roosmalen loopt duurzaamheid als een groene draad door zijn loopbaan. Hij is momenteel actief als manager veiligheid & duurzaamheid, dit na 6 maanden de functie te hebben vervuld van programmamanager MVO A.i met de focus op corporate social responsibility en People Planet Prosperity & Profit. Destijds is Martijn binnen Ipse de Bruggen gestart als hoofd inkoop en was hij toen al actief met projecten zoals Maatschappelijk Verantwoord Inkopen (MVI).
“Als we het morgen iets beter kunnen doen dan vandaag dan kom je uiteindelijk bij het resultaat”
Martijn van Roosmalen, manager veiligheid & duurzaamheid
Duurzame drive: “Iedereen heeft recht op een goed leven”
“Ipse de Bruggen staat voor: ‘Iedereen heeft recht op een goed leven’. Daarbij zijn wij ons bewust dat de milieucrisis ook de gezondheid van de mens treft. Daarom nemen wij graag de verantwoordelijkheid naar onze cliënten, maar zeker ook onze medewerkers om onze impact op het milieu te verbeteren en zo ook toekomstige generaties een goed leven te geven”.
Vanuit de afdeling facilitair was Marja van Leeuwen als beleidsmedewerker al een actieve aanjager van duurzaamheid in onze organisatie. In 2019 is het initiatief genomen om duurzaamheid actief te gaan borgen en ondertekende Ipse de Bruggen de Green Deal Duurzame Zorg 2.0 - ‘Duurzame zorg voor een gezonde toekomst’. Dit heeft ervoor gezorgd dat duurzaamheid is opgenomen in het strategisch beleid en dit wordt door de organisatie gedragen door extra arbeidsuren en budget vrij te maken om doelen te realiseren.
Martijn vertelt: “Vrijwillig moest niet vrijblijvend zijn! De ondertekening van de Green Deal moest naast een belofte ook concrete resultaten opleveren. Hierdoor hebben wij als organisatie gebruik gemaakt van de Milieuthermometer Zorg. Inmiddels hebben ongeveer 80 van de 300 Ipse de Bruggen- locaties het ‘bronzen certificaat van de Milieuthermometer Zorg’. Alle 300 locaties in één keer certificeren met alle aspecten omtrent vastgoed, zou een te groot afbreukrisico zijn geweest op het niet behalen van de gestelde doelen. Er is bij de start bewust gekozen voor een fasering. Ambitie is goed, maar té ambitieus zijn kan ervoor zorgen dat mensen gaan denken dat het onhaalbaar, waardoor zij de doelen dan niet meer in zicht hebben. Dit kan vertragend werken of tegenwerken. Je moet realistisch zijn in het belang van de organisatie en de medewerkers en daar in balans houden”.
Duurzaam denken en doen
Martijn vertelt: “Duurzaamheid is een breed begrip en reikt verder dan alleen het milieu-aspect. Je hebt ambassadeurs nodig die je mee kunt krijgen in deze beweging. Iedereen meekrijgen in duurzaamheid is een utopie, maar we doen wel ons best zoveel mogelijk mensen te overtuigen.
“Duurzaamheid is géén one size fits all. Iedereen meekrijgen duurzamer te denken en doen is een utopie. De verandering en beweging starten in een grote organisatie met autonome locaties is een enorme uitdaging!”
De verandering en beweging starten in een grote organisatie met autonome locaties is een enorme uitdaging! Bepaalde processen in beweging brengen vergt inzet van iedere laag van de organisatie en uiteraard ook van managers van diverse afdelingen. De start en basis om te veranderen is je conformeren aan bepaalde wet- en regelgeving. Hier moet je dus centraal in faciliteren en het gesprek aangaan. Voordat we begonnen met onze ambitie, doelen en projecten hebben we een beleid geschreven en een structuur neergezet met projectgroepen, verdeeld over diverse thema’s zoals vervoer, vastgoed, voeding, afval en duurzaam inkopen. Die thema’s komen ook terug in Green Deal Duurzame Zorg, maar deze vinden wij ook belangrijk binnen Ipse de Bruggen.
“Die projectgroepen worden tegenwoordig ‘Green Teams’ genoemd, maar wij noemden dit in 2017 en 2018 “actiegroepen”. In die groepen was er een voorzitter benoemd die ook budgetverantwoordelijk was of iemand die nauw betrokken was bij het thema vanuit expertise in zijn werk. De voorzitter faciliteerde vergaderingen met de daarbij horende acties. Naarmate de tijd verstreek, veranderde de samenstelling van deze teams en de acties. Zo was ik verantwoordelijk voor het projectteam afval en zat er in mijn team een facilitairmanager van een instellingsterrein, een projectondersteuner/medewerker, een zorgmanager en een inhoudsdeskundige. Dit was echt succesvol door een duidelijke structuur en inzicht waar de verantwoordelijkheid lag. Zo kreeg je ook méér toewijding binnen de organisatie. De voorzitter moet er écht aandacht voor hebben en er tijd voor vrijmaken. Tijd vrijmaken is één van de belangrijkste zaken. De voorzitter en leden moeten er echt uren voor vrij krijgen anders is het ‘erbij doen’ en dus half doen, spreek ik uit eigen ervaring”.
Wij hebben een gedeelte waarbij we zowel centraal als decentraal keuzes maken. Locaties buiten de instellingsterreinen kunnen altijd terugvallen op de expertise van de actiegroep, bijvoorbeeld op de actiegroep voeding. Die werkgroep implementeert ook op locatieniveau. Voeding is een belangrijk aspect, maar om direct te zeggen “we zetten iedereen op dieetmaaltijden, of alléén maar op biologische producten”, dat willen we niet. Het is niet one size fits all! Dit werkt niet. We hebben zoveel verschillende cliënten en medewerkers met zoveel verschillende wensen, waardoor dit ingewikkeld is. Dit maakt het ook uitdagend, omdat er daarvoor iets moet worden gecreëerd. We geven altijd een duurzamere keuze om zelf te kunnen kiezen”.
Verduurzaming vereist een ketenaanpak
“Onze inkoopafdeling probeert de keten erbij te betrekken, want iedere innovatie die producenten en leveranciers ontwikkelen en die Ipse de Bruggen kan doorvoeren, helpt onze impact op het milieu te minimaliseren. We merken alleen dat de ene partij hier verder mee is, het gesprek wil voeren, proactief handelt en sommige partijen juist zichzelf reactief opstellen.
Wij proberen bij de 250 grootste leveranciers die wij hebben, uiteindelijk het gesprek aan te gaan aan de hand van de gestelde thema’s en doen dit stap voor stap. Daarnaast hanteert Ipse de Bruggen in de samenwerking met leveranciers en bij het aanvragen van offertes, een aantal speerpunten. Zo vinden wij het een meerwaarde dat toeleveranciers mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt zoveel mogelijk betrekken in het arbeidsproces (social return). En stimuleren we lokaal ondernemerschap, waarmee Ipse de Bruggen bijdraagt aan lokale en regionale belangen (voor de middenstand)”.
“We kopen klimaatbewust in om CO₂-uitstoot in- en extern te verminderen. We reduceren hierbij ons afval door te kiezen voor producten en diensten waarvoor zoveel mogelijk duurzaam geproduceerde en hernieuwbare grondstoffen zijn gebruikt, of waarbij terugname mogelijk is (circulair). Wij proberen bij afval altijd vanuit preventie te denken en waar mogelijk willen we hier in de toekomst nog meer stappen in nemen door het gesprek te voeren met onze leveranciers en de vraag te stellen: wat gaan jullie eraan doen om onze afvalberg te verminderen? Wij proberen hierin de krachten te bundelen met andere zorginstellingen om zo de keten in beweging te krijgen. Afval is veelal verpakkingsmateriaal en daarom proberen we op zoveel mogelijk locaties maximaal te recyclen en doen dit in zoveel mogelijk stromen, maar het voorkomen van afval is de meest duurzame optie”.
“Het voorkomen van afval heeft voor ons echt prioriteit, want wat voorkomen kan worden hoeft niet verwerkt en/of gerecycled te worden, want ook daar komt energie bij kijken”
“Wanneer we niet kunnen voorkomen, proberen we keuzes te maken zoals: hergebruiken, repareren of recyclen. Ipse de Bruggen is ook actief met een proef voor het recyclen van incontinentiemateriaal. Dit wordt nu veelal verbrand, maar er zijn nu initiatieven die zich richten op recyclen. Incontinentiemateriaal is merendeel plastic, zonde dus om dit te verbranden wanneer er andere mogelijkheden zijn. Bij een van mijn vorige werkgevers was het credo ‘afval bestaat niet’. De filosofie was dat afvalproducten als grondstof voor nieuwe producten kunnen dienen. Binnen Ipse de Bruggen proberen we hier zoveel mogelijk rekening mee te houden. Het verbranden van materialen met energieterugwinning is een optie die we zoveel mogelijk voorkomen”, vertelt Martijn.
Duurzaam schoonmaken bij Ipse de Bruggen
De interieurverzorgers van de schoonmaakdienst op de landgoederen van Ipse de Bruggen werken met microvezeldoeken in combinatie met de spraymethode. Dit is een schoonmaakmethode die véél minder water- en schoonmaakmiddelen vereist dan de traditionele sopmethode en daarnaast een hogere hygiënegarantie biedt. Ook werken zij met geconcentreerde reinigingsmiddelen via een doseersysteem met de garantie van het EU Ecolabel, waardoor zij met één verpakking van 1,4 liter ongeveer 350 navulbare sprayflacons zelf kunnen aanmaken.
Stel je eens voor wanneer we iedere keer een kant- en klare sprayflacon op iedere locatie zouden gebruiken, hoeveel (plastic)afval wij dan zouden produceren, opslag dit zou vereisen en hoeveel transport hiervoor nodig is! Door een simpele oplossing kan dit voorkomen worden. Dat betekent voor ons een duurzame keuze door minder aanschaf, vervoer, gebruik en afvoer van schoonmaakmiddelen en dus minder vervuiling van oppervlaktewater en de lucht.
Duurzame feiten, fabels of dilemma's
Martijn vertelt: “Duurzaamheid heeft naast de feiten en verwarrende fabels ook veel dilemma's. Een van de dilemma's die tijdens de inkoop- en duurzaamheidsprojecten vaak voorbij kwam en de nodige discussies opleverde, is single-use versus reusable. Neem het voorbeeld van kartonnen of porseleinen koffiebekers.
Wij hebben hier lang over gediscussieerd. Gaan we voor koffiebekers van porselein of karton met een inzamelmethode? Kiezen we voor herbruikbare bedpannen of single-use bedpannen? Kiezen we voor papieren handdoekjes of handdoekjes van duurzaam herbruikbaar katoen? Hierin baseren we onze keuze vaak op een erkende LCA-analyse. Wanneer dit niet het geval is, lopen we vaak tegen het dilemma aan: Wat is onderaan de streep nu dé oplossing die de minste impact op het milieu oplevert?
Het is voor ons als zorginstelling niet te doen om op eigen initiatief al dit soort analyses uit te laten voeren. Dit brengt hoge kosten met zich mee en om ons te overtuigen zie ik hier echt een rol weggelegd voor de toeleverancier.
Door alle ‘groene termen’ die rondgaan in de markt, hebben wij in ons inkoopbeleid een keuze gemaakt voor selectie aan onafhankelijke labels en keurmerken. Witgoed met een stekker moet een energielabel C of hoger hebben, aangekocht hout moet een FSC keurmerk hebben en schoonmaakmiddelen moeten ook een erkend label hebben zoals het EU Ecolabel of Nordic Swan.
Daarnaast is social return, de aanpak om arbeidsparticipatie te stimuleren en meer werkgelegenheid te creëren voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt en lokaal ondernemen, ook erg belangrijk voor ons. Dus je moet breder kijken dan enkel naar een product. Stel jezelf bijvoorbeeld de vraag: wat doet de organisatie waar jij zaken mee doet aan social return en duurzaamheid?”
Een duurzame en toekomstbestendige toekomst
Zowel Martijn als Ipse de Bruggen hebben ambitieuze duurzame plannen voor de toekomst.
“We zijn trots op de behaalde resultaten, maar we willen ook onze ambitie verder voortzetten. Zo hebben wij in 2023 het doel voor de gehele organisatie het ‘Bronzen certificaat van de Milieuthermometer Zorg te krijgen. Op onze strategische agenda’s staan de thema’s: mobiliteit en vastgoed en natuurlijk de langere termijn doelen richting 2030 en 2050 om volledig klimaatneutraal te zijn.
Onze cliënten vinden dit ook steeds belangrijker en wij betrekken onze cliënten ook bij de actiegroepen. Onze duurzame commissie heeft een ‘Stimuleringsfonds Duursamen’ opgericht, waarbij zij een budget beschikbaar stellen voor innovatieve duurzame ideeën. Cliënten en medewerkers beoordelen samen de aanvragen die worden ingediend. Bij goedkeuring betaalt het duurzaamheidsfonds dit. In 2021 zijn zestien projecten ondersteund en/of afgerond. Het meest opvallende project was ‘het uitwisbare notitieboekje’. Die kunnen worden gebruikt om tijdelijke aantekeningen te maken die daarna weer gewist kunnen worden. Daarnaast is het opvallend hoeveel waterbesparende regentonnen er zijn besteld” aldus Martijn.
Leerpunten & tips van Martijn
- Ga niet tegelijk met alles aan de slag, schets een visie en maak een planning voor een of twee jaar en focus je op een paar realistische en haalbare doelen.
- Verzand niet in ambities die niet tot resultaat leiden, stop ook pilots die niet werken.
- Je hoeft niet alles te weten, want je kunt ook van elkaars kennis gebruikmaken.
- Neem ook alle kleine veranderingen en initiatieven van collega’s mee, dit samen maakt uiteindelijk ook een grote impact!
- Loop niet voor de troepen alleen vooruit, maar neem mensen mee en ondersteun door ze niet te vertellen wát ze moeten doen, maar hóe ze het moeten doen.
- Maak duurzaamheid leuk, verzin prijsvragen en geef iemand iets duurzaams terug.
- Communiceer regelmatig.
- Vier je successen.
Zo krijg je aldus Martijn de duurzame beweging op gang.
